Blog

Podniesienie konkurencyjności ekonomicznej Unii Europejskiej stanowi prawdziwe wyzwanie dla ekonomistów i prawników. Obecnie wdrażane, a także dopiero postulowane rozwiązania prawne służą tworzeniu przestrzeni społeczno-gospodarczej wspierającej i chroniącej rozwój kreatywnych narzędzi biznesu przy poszanowaniu praw nieprofesjonalnych uczestników obrotu. Informatyzacja nie ogranicza się do kwestii związanych z funkcjonowaniem gospodarki (e-commerce), lecz dotyczy także struktur publicznych (e-government). Połączenie elastycznej, niskokosztowej i łatwo adaptującej się gospodarki ze sprawnie funkcjonującym systemem prawnym jest w stanie zagwarantować Unii Europejskiej konkurencyjność międzynarodową przy jednoczesnym zachowaniu wysokiego poziomu konsumpcji obywateli. Informatyzacja społeczeństw krajów członkowskich oraz ujednolicanie standardów prawno-ekonomicznych służy stworzeniu wewnętrznego, jednolitego rynku cyfrowego całej Unii Europejskiej, obejmującego usługi rynkowe oraz usługi administracji publicznej. Rynek ten potrzebuje dobrze dopasowanych regulacji prawnych, które sprzyjać będą harmonijnemu rozwojowi gospodarki, przy jednoczesnym zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa jego uczestników.

Obszar badawczy przedmiotowego zagadnienia wyznaczają następujące cele: uproszczenie i odformalizowanie obrotu prawnego w celu uczynienia go bardziej efektywnym narzędziem regulacji funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa, przy jednoczesnym rozwoju i ulepszeniu jego funkcji ochronnej. Ważne zadania w tym zakresie przypisać należy wielu dziedzinom prawa, przy czym na plan pierwszy wysuwają się: prawo konsumenckie, prawo cywilne i handlowe oraz prawo podatkowe i administracyjne. Z uwagi na członkostwo naszego kraju w Unii Europejskiej, szczególnie istotne jest zbadanie relacji prawa europejskiego do prawa polskiego pod kątem, jakości i trafności realizowanej implementacji, z uwzględnieniem możliwych podejść alternatywnych. Jest to istotne zwłaszcza w tych obszarach, gdzie harmonizacja prawa państw członkowskich realizowana jest zgodnie z zasadą de minimis. Przy realizacji badań pomocne mogą okazać się w szczególności instrumenty ekonomicznej analizy prawa.

W warunkach wolności gospodarczej, prawo konsumenckie zorientowane jest na ochronę konsumentów przy transakcjach sprzedaży charakteryzujących się dysparytetem kontraktowym: organizacyjną, informacyjną oraz ekonomiczną przewagą sprzedawcy nad nabywcą – konsumentem. Jego funkcjonowanie bywa postrzegane, jako ograniczenie dla biznesu, można mu jednak przypisać funkcję odwrotną: zapewniając konsumentom odpowiedni, minimalny poziom uprawnień kontraktowych, prawo konsumenckie „wygrywa” zaufanie konsumentów i zachęca ich do wzmożonych zakupów stymulujących gospodarkę. Transakcje konsumenckie zdają się wypierać tradycyjne umowy cywilne z obrotu prawnego. Ich specyfika pozwala już teraz na prace teoretyczne zmierzające w kierunku wyodrębnienia koncepcji umowy konsumenckiej jako czegoś różnego od „klasycznej” umowy prawa cywilnego.

Prawu administracyjnemu z kolei należy przypisać cel rozwojowy w postaci regulowania funkcjonowania struktur publicznych w taki sposób, aby lepiej pełniły one swoje funkcje przy uwzględnieniu kontrolowanych kosztów. Uproszczenie ich działania nie może jednak następować kosztem jakości obsługi osób fizycznych i korporacyjnych. Prawo administracyjne oraz proceduralne odpowiedzialne są za organizację i funkcjonowanie także organów regulujących gospodarkę, w tym zwłaszcza sądów i urzędów. Koszty niesprawnie działającego aparatu urzędowego oraz sądów stanowią poważne obciążenie i spowalniają rozwój gospodarczy. Prawo podatkowe dysponuje szeregiem narzędzi bezpośredniego oddziaływania na gospodarkę. Odpowiednie kształtowanie polityki podatkowej jest w stanie stymulować lub hamować różnego rodzaju zjawiska ekonomiczne. Proces ten następuje przez dobór sposobu opodatkowania, regulowanie stawek podatkowych oraz zwolnienia i ulgi podatkowe. Harmonizacja prawa podatkowego na szczeblu unijnym służyć ma między innymi zwalczaniu przestępstw i nadużyć podatkowych, stwarzających ogromne koszty dla społeczeństw państw członkowskich.

W kontekście wymogów gospodarki cyfrowej spodziewać się można rozwoju nowej gałęzi prawa, która poświęcona będzie kompleksowej regulacji zjawiska tzw. nowych technologii. W chwili obecnej, „prawo informatyczne” nie istnieje jednak, jako wyodrębniona dziedzina (gałąź) prawa. Stanowi ono konglomerat różnego rodzaju przepisów ze wszelkich dziedzin, których wspólną właściwością jest to, że odnoszą się do tych aspektów funkcjonowania społeczeństwa, gdzie wykorzystywane są technologie cyfrowe. W przyszłości spodziewany jest jego dalszy szybki rozwój. Pożądane jest jego systemowe ujednolicenie i zharmonizowanie z pozostałymi gałęziami prawa, co pozwoliłoby na ujęcie go i uregulowanie w sposób systemowy, z istoty rzeczy zapewniający lepsze funkcjonowanie.

Tworzenie jednolitego rynku cyfrowego Unii Europejskiej postrzegać można jako ruch w kierunku globalizacji procesów rynkowych. Technologie informatyczne stanowią doskonałe narzędzie do tego celu, ponieważ charakteryzują się wysokim stopniem jednolitości rozwiązań, niskim kosztem funkcjonowania i wyjątkową szybkością. Internet, jednolity charakter systemów operacyjnych, infrastruktury komputerowej oraz oprogramowania stosowanego w różnych krajach ułatwiają handel międzynarodowy w stopniu niespotykanym nigdy wcześniej. Przyjmowanie usprawniających go regulacji prawnych napotyka jednak na opór, który przypisać można inercji prawnej społeczeństw państw członkowskich, wynikającej głównie z różnorodności ich tradycji prawnych i historycznych doświadczeń. Z tego względu, nieustannie ponawiane próby wprowadzenia jednolitych unijnych instrumentów regulujących obrót cywilny i handlowy napotykają na opór. Postuluje się zatem podejście okrężne, które przewiduje tworzenie tzw. instrumentów opcjonalnych, tj. skodyfikowanych systemów prawa, które strony ponadnarodowych transakcji konsumenckich i handlowych będą mogły wybierać jako alternatywę dla lokalnych praw narodowych. Narzędziem do wprowadzania takich systemów ma stać się prawo europejskie, operujące narzędziem legislacyjnym w postaci rozporządzeń, czyli aktów prawa europejskiego obowiązujących wprost w państwach członkowskich, bez potrzeby implementacji. Tego rodzaju „opcjonalne instrumenty” szczególnie przydatne winny okazać się w stosunku do transakcji internetowych, gdyż wśród ogółu transakcji transgranicznych w ramach UE, to właśnie te umowy dominują pod względem ilościowym. Zaakceptowanie tych mechanizmów przez konsumentów poszczególnych państw UE oraz ukształtowanie się w przyszłości powszechnej praktyki ich stosowania może stanowić decydujący krok w kierunku uruchomienia procesu unifikacji prawa prywatnego w Europie – tym razem mającej charakter procesu oddolnego.

Bartłomiej Okoń